શિક્ષણ એ આપણા જીવનનો મૂળ આધાર છે, દરેક નાગરિકને ગુણવત્તાયુક્ત શિક્ષણ મેળે, તે તેનો મૂળભૂત અધિકાર અને જરૂરિયાત પણ છે. સારા શિક્ષણના આધારે જ સારી કારકિર્દીનો પાયો બને છે. શિક્ષણમાં પ્રગતિ અને અન્ય મહાન શોધોને કારણે ૧૯૫૦ ની સરખામણીમાં આજે શિક્ષણ વધુ વૈવિધ્યસભર બન્યુ છે. આજકાલના જીવનમાં ઓનલાઇન શિક્ષણનું વર્ચસ્વ છે. ઓનલાઇન શિક્ષણ એ એક માધ્યમ છે જ્યાં શિક્ષક ઇન્ટરનેટ દ્વારા દૂરસ્થ અને વિશ્વના કોઈપણ ખૂણાથી કનેક્ટ થઈ શકે છે.
શિક્ષકો સ્કાયપ, ઝૂમ વગેરે જેવી એપ્લિકેશનો દ્વારા વિડિઓ કોલ કરે છે અને બાળકો શિક્ષકને લેપટોપ અથવા કમ્પ્યુટર પર જોઈ અને સાંભળી શકે છે. શિક્ષકો બાળકોને ભણાવવા માટે તેમની કમ્પ્યુટર સ્ક્રીન શેયર કરે છે, જેથી બાળકો ઘરેથી શિક્ષણ મેળવી શકે.
લોકડાઉન હોવાથી તમામ શિક્ષણ કેન્દ્રો, શાળાઓ બંધ છે, ત્યારે ઓનલાઇન શિક્ષણએ પોતાનું સ્થાન બનાવ્યું છે. આજે, વિશ્વભરના બાળકો ઓનલાઇન શિક્ષણનો ઉપયોગ કરીને સરળતાથી અભ્યાસ કરી શકશે. ઓનલાઇન શિક્ષણ મેળવવા માટે સારી અને ઝડપી ઇન્ટરનેટ કનેક્ટિવિટી આવશ્યક છે.
ઓનલાઇન શિક્ષણના મહત્વને નકારનારા શિક્ષણવિદોએ પણ કહ્યું કે કોરોનાના કારણે અવ્યવસ્થિત શિક્ષણ પ્રણાલીને પાટા પર લાવવાનો એકમાત્ર વિકલ્પ ”ડિજિટલ શિક્ષણ” છે. આજે પણ બાળકો શાળાઓમાં જઇ શકતા નથી. શિક્ષકો તેમને ઓનલાઇન શિક્ષણ માઘ્યમ દ્વારા ઘરે બેઠા ભણાવે છે.
આ શિક્ષણ પ્રણાલીમાં, ઝડપી ઇન્ટરનેટ એ પ્રથમ આવશ્યકતા છે. વર્ષ 1993 થી ઓનલાઇન શિક્ષણને શિક્ષણના કાયદેસર માધ્યમ તરીકે સ્વીકારવામાં આવ્યું છે. જેને અંતર શિક્ષણ કહેવામાં આવે છે. આમાં સૂચવેલા અભ્યાસક્રમને વી.એસ. / ડીવીડી અને ઇન્ટરનેટ દ્વારા શીખવવામાં આવે છે.
Contents
ઓનલાઇન શિક્ષણ એટલે શું?
આપણે ઓનલાઇન શિક્ષણને આધુનિક શિક્ષણનું સૌથી તાજેતરનું સ્વરૂપ કહી શકીએ છીએ, જેમાં બાળક કોશો માઇલની મુસાફરી કરી બ્લેક બોર્ડની સામે બેસી અભ્યાસ કરવાને બદલે, ઇન્ટરનેટ દ્વારા તેના શિક્ષક સાથે ઘરે બેસીને વર્ચુઅલ વર્ગમાં જોડાઇ શકે છે. ફક્ત જે બાળકો પાસે સારું ઇન્ટરનેટ કનેક્શન, મોબાઇલ, લેપટોપ અથવા કમ્પ્યુટર વગેરે છે તેઓ જ આ શિક્ષણમાં ભાગ લઈ શકે છે.
આજે શાળાઓ, કોલેજો વગેરેની સાથે, સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓની તૈયારી કરતા વિદ્યાર્થીઓ પણ કોચિંગ સંસ્થાઓમાં જઇ શકતા નથી, ઓનલાઇન શિક્ષણએ તેમનો માર્ગ ૫ણ સરળ બનાવ્યો છે. હવે તેઓ ઘરે બેસીને સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓની તૈયારી કરી શકશે. ઘણી ડિગ્રી પરીક્ષાઓ અને તેમનો અભ્યાસક્રમ પણ ઓનલાઇન ચાલે છે. આ માધ્યમના શિક્ષણનો મોટો ફાયદો એવા વિદ્યાર્થીઓ માટે છે જેઓ વિદેશમાં ભણવામાં અસમર્થ છે.
તેઓ ઘરેથી વિશ્વના કોઈપણ પ્રખ્યાત શિક્ષણ કેન્દ્રો સાથે સીધા કનેક્ટ થઈ શકે છે. આપણા જ્ઞાનને સુલભ અને ઘર સુઘી લાવવાનું શ્રેય આ શિક્ષણના માધ્યમમાં છે. તેનાથી મુસાફરીના ખર્ચ અને સમયની બચત થઈ છે અને સાથે સાથે વિદ્યાર્થીઓ દ્વારા પસંદ કરવા માટે હજારો વિકલ્પો છે, હવે તમે એક જ ક્લિકમાં ઘરે બેસીને શ્રેષ્ઠ ઓનલાઇન વર્ગોથી કનેક્ટ થઈ શકો છો.
ઇ-શિક્ષણનો મોટો ફાયદો એ છે કે બાળકો એક સમયનો વર્ગ રેકોર્ડ કરી શકે છે અને તેને જયારે ઇચ્છા થાય ત્યારે ફરીથી જોઈ શકે છે, જ્યારે પરંપરાગત શિક્ષણ પદ્ધતિમાં આ ગુણવત્તાનો અભાવ છે. ડિજિટલ વર્ગખંડો એટલા આધુનિક થઈ ગયા છે કે શિક્ષક અને વિદ્યાર્થી વચ્ચેની ક્રિયાપ્રતિક્રિયા વાસ્તવિક વર્ગખંડની જેમ જળવાઈ રહે છે. વિદ્યાર્થીઓ શિક્ષકો સમક્ષ તેમની શંકાઓ અથવા સમસ્યાઓ લખીને રજૂ કરી શકે છે.
આજે, ઘણી સંસ્થાઓ મોટી સેવાઓ જેવી કે સિવિલ સર્વિસ, એન્જિનિયરિંગ અને મેડિકલ, કાયદો વગેરેનું શિક્ષણ ૫ણ ઓનલાઇન પ્રદાન કરી રહી છે. આજના સમયમાં ઘર છોડવું પણ એક પડકાર બની ગયું છે, આવી સ્થિતિમાં ઓનલાઇન શિક્ષણ એ એક સુવર્ણ વિકલ્પ છે. ઓનલાઇન શિક્ષણથી વિક્ષેપિત શિક્ષણ પ્રણાલીને ગતિ આપી શકાય છે, સાથે સાથે વધુ આકર્ષક રીતે, શિક્ષક વિદ્યાર્થીના અનુભવોમાં વધારો કરી શકાય છે.
ઓનલાઇન અભ્યાસક્રમો કોઈ શૈક્ષણિક સંસ્થા, કોચિંગ સેન્ટર અથવા વ્યક્તિગત ટ્યુશનના કુલ ખર્ચના દસમા ભાગમાં સરળતાથી ઉપલબ્ધ છે, જે ઘરેથી કોઈપણ સમયે જોઈ શકાય છે. સમય અને પૈસાની બચતની સાથે શૈક્ષણિક સંસ્થામાં આવતા ટ્રાફિક, હવામાન વગેરેની સમસ્યાઓથી પણ મુક્તિ મળશે. ભારતમાં ઓનલાઇન શિક્ષણ અને અભ્યાસક્રમો પૂરા પાડતા કેટલાક જાણીતા પ્લેટફોર્મ્સ માં બાયજુસ, મેરિટિનેશન, ઉત્કર્ષ, ગ્રેડઅપ વગેરે કેટલાક જાણીતા નામો છે. જ્યાં તમે તમારી જરૂરિયાત મુજબ ફ્રી અથવા પેઇડ કોર્સ પસંદ કરી શકો છો.
ઓનલાઇન શિક્ષણ ના ફાયદા અને ગેરફાયદા :-
શિક્ષણનો અધિકાર 2009 દેશના દરેક બાળકને મફત અને ફરજીયાત તથા બાળ શિક્ષણનો અધિકાર આપે છે. શિક્ષણ એ વ્યક્તિના સર્વાંગી વિકાસની પહેલી શરત માનવામાં આવે છે. ઓનલાઇન શિક્ષણ એ આજના યુગની લોકપ્રિય સિસ્ટમ છે. તેના ઘણા ફાયદા છે, તો કેટલાક ગેરફાયદા પણ છે. તો ચાલો આપણે ઓનલાઇન શિક્ષણના લાભાલાભ સમજીએ.
ઓનલાઇન શિક્ષણ ના ફાયદા:-
(૧) સમયની બચત
આ વર્ગોને કારણે બાળકોનો મુસાફરીનો સમય બચી રહ્યો છે. ઘણા બાળકો અભ્યાસ માટે તેમના ઘરોથી ખૂબ દૂર શાળાએ જાય છે, જેના કારણે તેઓ થાકી જાય છે. મુસાફરીમાં ખોવાયેલા સમયને કારણે, તેઓ કોઈ વધારાના અભ્યાસક્રમ અથવા વધારાની પ્રવૃત્તિ કરી શકતા નથી. પરંતુ હવે તેમની પાસે ઓનલાઇન વર્ગોમાં એટલો સમય છે કે તેઓ તેમની પસંદગીઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકે છે, જેમ કે સંગીત, નૃત્ય, પેઇન્ટિંગ, વગેરે.
(૨) સુવિઘાજનક છે.
ઓનલાઇન વર્ગો ખૂબ અનુકૂળ હોય છે આના માધ્યમથી બાળકો ઘરે બેસીને શાળાએ ગયા સિવાય અભ્યાસ કરી શકે છે. તમે ઇચ્છો ત્યાં બેસીને અભ્યાસ કરી શકો છો. આને કારણે, ખાસ કરીને ઉનાળાની ઋતુમાં બાળકોને ખૂબ જ આરામ મળે છે, જેથી તેઓ તેમની શક્તિનો સારી રીતે ઉપયોગ કરી શકે.
(૩) ગેઝેટથી ૫રિચિત થાય છે.
બાળકો પાસે વિડિઓ ચેટ સાથેનો વર્ગ હોય છે, જેનાથી તેઓ ટેકનોલોજીમાં નિપુર્ણ બને છે. આ જ કારણ છે કે આજની તારીખમાં લગભગ તમામ બાળકોને ગેજેટનું સારું જ્ઞાન હોય છે. બાળકોમાં નવુ જાણવાની રૂચી વઘી રહી છે. બાળકોએ ઓનલાઇન વર્ગો સાથે ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવાની નવી રીતો શીખી છે. તે જ શિક્ષકોએ ૫ણ ઓનલાઇન વર્ગોથી શિક્ષણની નવી રીત પણ શીખી છે અને બાળકોને શીખવવા અને રસ વધારવા માટે નવી રીતો શોધી કાઢી છે.
ઓનલાઇન શિક્ષણ નિબંધ
(૪) પૈસાની બચત
ઓનલાઇન વર્ગ માતાપિતાના ખિસ્સાનો ભાર ઘટાડ્યો છે. મુસાફરીમાં ખર્ચવામાં આવેલા પૈસાની બચત થઈ રહી છે. આ રીતે, માતાપિતા હવે તેમના બાળકો માટે ઓનલાઇન કાર્સીસ વિશે વિચારી રહ્યાં છે. હવે તે પોતાના બાળકોને મોંઘા કોચિંગ સેન્ટર્સમાં મોકલવા માંગતા નથી. અનેક રાજ્ય સરકારો પણ તેના પર વિચાર કરી રહી છે.
(૫) શિક્ષણના અવકાશમાં વઘારો
હવે બાળકો અને માતાપિતા સમજી રહ્યા છે કે ઇન્ટરનેટનો ઉપયોગ ફક્ત અભ્યાસ માટે જ નહીં, પરંતુ સંગીત, નૃત્ય, ચિત્રકામ, વગેરે જેવી અન્ય પ્રવૃત્તિઓ માટે પણ થઈ શકે છે. માતાપિતાની સામે ચાલતા વર્ગોથી તેઓ શિક્ષકો અને બાળકોની સરળતાથી મુલ્યાંકન કરી શકે છે.
ઓનલાઇન શિક્ષણ ના ગેરફાયદા:-
(૧) વાતાવરણ ન મળવુ
આપણને શાળાઓ, કોલેજો અથવા કોચિંગ સેન્ટરોમાં જે પ્રકારનું વાતાવરણ મળે છે, જ્યાં આપણે બીજા સાથે સંપર્કમાં રહીએ ત્યારે કંઈક નવુ શીખીએ છીએ તે ઓનલાઇન શિક્ષણમાં મળતું નથી. કહેવાય છે કે નાનુ બાળક બીજા બાળક પાસેથી સૌથી વઘારે ઝડપી શીખે છે. ઓનલાઇન વર્ગોમાં, આ૫ણે એકલા હોઈએ છીએ અને કોઈની સાથે સીધો સંપર્ક હોતો નથી, જેથી જલ્દી જ કંટાળો આવે છે. ભણતર વાતાવરણના અભાવને કારણે આપણે ઘણું બઘુ જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવામાં અસમર્થ બનીએ છીએ. ઓનલાઇન વર્ગોમાં શાળાના વાતાવરણના અભાવને કારણે, બાળકો તેમના અભ્યાસમાં ઓછું ઘ્યાન આપે છે.
(૨) શિક્ષણથી ભટકવાની શકયતા
બાળકો તેમના હાથમાં મોબાઈલ રાખીને તેનો દુરૂપયોગ ૫ણ કરી શકે છે, જેમ કે ગેમ રમે છે, અન્ય માહિતી ઓનલાઇન જાણવા માટે કે જેની તેમને ક્યારેય જરૂર હોતી નથી. તેથી, માતાપિતાએ તેમના બાળકને મોબાઈલ આપ્યા પછી ભૂલી ન જતાં વચ્ચે વચ્ચે તપાસતા રહેવુ ૫ડે.
(૩) આંખો ૫ર અવળી અસર
ઓનલાઇન વર્ગોથી બાળકોની આંખો અને આરોગ્ય ૫ર અવળી અસર કરી ૫ડી રહી છે. વઘારે સમય મોબાઇલ કે લે૫ટો૫ સામે રહેવાથી ઘણા બાળકોમાં આંખોની બિમારી સામે આવી છે.
(૪) ઉત્સાહનો અભાવ
મનુષ્ય એક સામાજિક પ્રાણી છે અને વિદ્યાર્થી કુદરતી રીતે ઓનલાઇન ટ્યુશન કરતાં ડાયરેક્ટ ટ્યુશનમાં વધુ રસ લે છે. કેટલીકવાર બાળકો ઓનલાઇન ટ્યુશનમાં ઉત્સાહ લઈ શકતા નથી. ટોપર્સ અને અન્ય વિદ્યાર્થીઓને પ્રોત્સાહિત કરવા શાળાઓ અને કોલેજોમાં સ્પર્ધાઓ યોજવામાં આવે છે, જેના માટે તેમને ઇનામ ૫ણ આપવામાં આવે છે જેથી તેમનો ઉત્સાહ યથાવત્ રહે છે. આ બાબતો ઓનલાઇન ટ્યુશનમાં શકય નથી.
(૫) પ્રેકટીકલ એટલે કે વ્યવહારુ શિક્ષણનો અભાવ
વ્યવહારિક અનુભવને શિક્ષણની દ્રષ્ટિએ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. ઓનલાઇન શિક્ષણમાં મોટાભાગે વ્યવહારુ અનુભવનો અભાવ હોય છે. ઓનલાઇન શિક્ષણમાં એનિમેટેડ વિડિઓઝ અને પ્રેક્ટિસ વિડિઓઝનો ઉપયોગ થાય છે. શાળામાં, શિક્ષકો વિદ્યાર્થીઓને ભૌતિક પદાર્થોનો ઉપયોગ કરીને શીખવે છે. વિજ્ઞાન જેવા વિષયો શિખવા માટે આવા પ્રયોગો ખુબ જ જરૂરી બને છે. આ પ્રાયોગિક સ્પર્શ અધ્યયનમાં વિશેષ રુચિ પેદા કરે છે. ઓનલાઇન શિક્ષણમાં વ્યવહારીક જ્ઞાનની ગેરહાજરી હોય છે.
(૬) સારું ઇન્ટરનેટ હોવું ફરજિયાત છે.
ઓનલાઇન ટ્યુશન માટે સારા ઇન્ટરનેટ નેટવર્કની જરૂર ૫ડે છે. જે વિસ્તારમાં ઇન્ટરનેટ નેટવર્ક ની સુવિઘા ઉ૫લબ્ઘ નથી ત્યાં ઓનલાઇન શિક્ષણનું સંચાલન કરવું મુશ્કેલ છે. ખાસ કરીને ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં હાઇ-સ્પીડ ઇન્ટરનેટની સુવિઘા હજુ ઉ૫લબ્ઘ નથી. તેથી ત્યાં ઓનલાઇન શિક્ષણ હજી પણ ઉપલબ્ધ નથી. આ ઓનલાઇન શિક્ષણની સૌથી મોટી સમસ્યા છે.
(૭) શિસ્તનો અભાવ
શાળામાં વિદ્યાર્થીઓ હંમેશાં શિસ્તનું પાલન કરે છે અને તેમના વર્ગ કાર્ય અને હોમવર્કને એક નિશ્ચિત સમયે પૂર્ણ કરે છે. પરંતુ ઓનલાઇન શિક્ષણમાં નિયત શિસ્તનું પાલન કરવામાં આવતું નથી.
ઓનલાઇન શિક્ષણના પ્રકારો
આ૫ણે ઓનલાઇન શિક્ષણને સિંક્રોનસ અને અસિંક્રોનસ બે ભાગમાં વહેંચી શકીએ છીએ.
(૧) સિંક્રોનસ શૈક્ષણિક સિસ્ટમ:-
આપણે આને રીઅલ ટાઇમ લર્નિંગ અથવા લાઇવ ટેલિકાસ્ટ લર્નિંગ તરીકે પણ જાણીએ છીએ. આ શૈક્ષણિક પ્રણાલીમાં, શિક્ષકો અને વિદ્યાર્થીઓ વચ્ચે એક જ સમયે સંચાર કરવામાં આવે છે અને અભ્યાસ પ્રવૃત્તિઓ હાથ ધરવામાં આવે છે. ઓડિઓ અને વિડિઓ કોન્ફરન્સિંગ, લાઇવ ચેટ અને વર્ચ્યુઅલ વર્ગખંડો આનાં ઉદાહરણો છે.
(૨) અસિંક્રોનસ શૈક્ષણિક સિસ્ટમ:-
આ શૈક્ષણિક પ્રણાલીમાં, વિદ્યાર્થીઓ ઇચ્છે છે ત્યારે સ્વેચ્છાએ અભ્યાસ સામગ્રી વાંચી અથવા જોઈ શકે છે અને સાંભળી શકે છે. આમાં રેકોર્ડ કરેલા વર્ગ વિડિઓઝ, ઓડિઓ ઇ-પુસ્તકો, વેબ લિંક્સ, પ્રેક્ટિસ સેટ વગેરે શામેલ છે. ભારતમાં મોટાભાગના લોકો આ શૈક્ષણિક પદ્ધતિથી વાંચવાનું વઘુ પસંદ કરે છે.
- મહત્વના નિબંધ
હુ આશા રાખુ છું કે તમને અમારો ઓનલાઇન શિક્ષણ વિશેનો આ લેખ ખુબ જ ગમ્યો હશે. આ લેખ તમને ઓનલાઇન શિક્ષણ એટલે શું, ઓનલાઇન શિક્ષણની સમસ્યાઓ તથા ઓનલાઇન શિક્ષણના લાભાલાભ એટલે કે ઓનલાઇન શિક્ષણ ના ફાયદા અને ગેરફાયદા વિશે જાણવા માટે મદદરૂ૫ થશે જાણીને તમને પ્રેરણા મળી હશે. વિઘાર્થી મિત્રોને ઓનલાઇન શિક્ષણ ના ફાયદા અને ગેરફાયદા નિબંધ (online shikshan essay in gujarati) લખવામાં ૫ણ આ લેખ ઉ૫યોગી બનશે. જો તમને ખરેખર કંઇક નવુ જાણવા મળ્યુ હોય અને આ લેખ ઉ૫યોગી બન્યો હોય તો તમારા મિત્રો સાથે શેયર કરવાનુ ભુલશો નહી. તમારી એક કોમેન્ટ, લાઇક અને શેયર અમને અવનવી માહિતી લખવા માટે પ્રેરકબળ પુરૂ પાડે છે.
અહીં “ઑનલાઇન શિક્ષણ” વિષે ગુજરાતી ભાષામાં નિબંધ આપવામાં આવ્યો છે:
📚 ઑનલાઇન શિક્ષણ (Online Shikshan) પર નિબંધ
પ્રસ્તાવના:
આજના ડિજીટલ યુગમાં શિક્ષણ પણ ટેક્નોલોજીની સાથે આગળ વધી રહ્યું છે. ખાસ કરીને COVID-19 મહામારી પછી શિક્ષણનો પરંપરાગત માધ્યમ બદલી ગયો છે અને તેનું સ્થાન “ઑનલાઇન શિક્ષણ”એ લઈ લીધું છે.
ઓનલાઇન શિક્ષણ શું છે?
ઓનલાઇન શિક્ષણ એ એવો અભ્યાસક્રમ છે જેમાં વિદ્યાર્થી ઘરમાં બેસી પોતાના મોબાઈલ, લૅપટોપ અથવા કમ્પ્યુટર દ્વારા શિક્ષકના માર્ગદર્શન હેઠળ શિક્ષણ મેળવે છે. Zoom, Google Meet, Microsoft Teams જેવી એપ્લિકેશનો દ્વારા વર્ચ્યુઅલ ક્લાસ લેવાય છે.
ઑનલાઇન શિક્ષણના લાભો:
-
🏠 ઘરબેઠા ભણવાની સુવિધા
-
⏰ સમયની બચત અને લવચીક સમયપત્રક
-
🌐 વિશ્વના ક્યાંયથી પણ ભણવાની તક
-
🎥 પાછળથી Video દ્વારા પુનરાવૃત્તિ શક્ય
-
📱 ટેકનોલોજી સાથે પરીચય વધે છે
ઑનલાઇન શિક્ષણની ખામીઓ:
-
📶 ઇન્ટરનેટ કનેક્શનનો અભાવ હોય તો મુશ્કેલી થાય
-
👩🏫 શિક્ષક-વિદ્યાર્થી વચ્ચેનો સાક્ષાત સંપર્ક નથી રહેતો
-
👀 આંખોની તકલીફ અને આરોગ્ય પર અસર
-
🧩 લખાણની અભ્યાસપ્રવૃત્તિઓ ઘટે છે
-
📉 ધ્યાન કે કેન્દ્રિત અભ્યાસ માટે વાતાવરણનું અભાવ
નિષ્કર્ષ:
ઓનલાઇન શિક્ષણ એક સારો વિકલ્પ છે જ્યારે પરિસ્થિતિ પરંપરાગત શિક્ષણ માટે યોગ્ય ના હોય. પરંતુ આવશ્યક છે કે તેમાં દોષો દૂર કરીને વધુ અસરકારક બનાવવામાં આવે. ભવિષ્યમાં “હાઈબ્રિડ શિક્ષણ” એટલે કે પરંપરાગત અને ઑનલાઇન શિક્ષણ બંનેનું મિલન સૌથી સારું ઉપાય બની શકે છે.
શું તમને આ નિબંધ લાંબો રૂપમાં, સ્કૂલ માટે પ્રોજેક્ટ તરીકે કે PDF ફોર્મેટમાં જોઈએ? હું મદદ કરી શકું.